Het succes van de kringloopwinkel; van sociaal vangnet naar doorschuifluik?

Waarschijnlijk niet geheel toevallig gekozen werd in de kerstweek de meer dan boeiende docureeks van de VPRO: ‘het succes van de kringloopwinkel’ uitgezonden.
In vijf afleveringen werd het reilen en zeilen van een aantal kringloopwinkels gevolgd. Welke mensen werken er, waarom werken ze er, wat is hun verhaal, welke klanten komen er en ook de waanzin van wat er allemaal wordt weggegooid.

Helaas geen typisch feelgood kerstverhaal, want op het laatst doemde ook een grote bedreiging voor het voortbestaan van de kringloopwinkels op. Het schetste ook heel treffend de wegwerpmaatschappij van tegenwoordig.

Succes
Je zag heel mooi dat het succes van die kringloopwinkels vier kanten uitwerkt. Je kunt er je overtollige spullen kwijt en je kunt er voor erg weinig geld spullen kopen. Daarnaast wordt de afvalberg drastisch beperkt doordat zogenaamd overbodige spullen een tweede leven krijgen. Bovendien krijgen mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt de kans zinvol bezig te zijn en hierdoor zichzelf te (her)ontdekken.

Sociale aspect
Vooral dat laatste, het sociale aspect, zag je als een rode draad door alle afleveringen heen. Niet alle goederen krijgen daar een tweede kans, ook mensen krijgen er een tweede, derde en soms vierde kans. Bij een ‘gewoon’ bedrijf gaat een sollicitatieprocedure om het laten afvallen van de minst geschikte kandidaten, om zodoende uiteindelijk uit te komen bij de meest geschikte kandidaat, bij een kringloopwinkel draaien ze dat om.

Daar kijken ze niet naar de meest geschikte kandidaat, maar kijken ze bij mensen die zich aanmelden, of die instanties bij ze aandragen, welke zinnige bijdrage diegene aan de kringloopwinkel kan leveren.

Verslaafden die tijdens een afkicktraject bij een terugval niet meteen de deur werd gewezen, maar die voortdurend werd duidelijk gemaakt dat ze niet bang hoefden te zijn het sociale vangnet dat de kringloopwinkel voor velen is, kwijt te raken na een misstap.

Burnout
Niet efficiency maar het sociale aspect staat bij kringloopwinkels centraal. Wellicht dat daarom ook mensen die kampen met een burnout zich daar zo thuis voelen. Ver weg van de voortdurende druk in het reguliere werk, weg van de systemen die er op uit zijn om een organisatie voortdurend nog verder uit te persen op zoek naar nog een paar procent extra efficiency, maar die het menselijke aspect steeds meer naar de achtergrond laten verschuiven. Met als gevolg dat mensen steeds verder afdrijven van wie ze echt zijn, wat ze echt willen, tot ze op een punt komen dat ze zichzelf tegenkomen en ze als een zombie thuis zitten.

Mooi om te zien hoe iemand die met een burnout kampte, door het werk in de kringloopwinkel stapje voor stapje zichzelf terugvond, terugvond wat ze zelf echt wilde, waar ze echt gelukkig van werd.

Sprookjes bestaan niet
Het leek bijna een soort van sprookje, maar dat sprookjes niet bestaan, zag je in de laatste aflevering. Toen werd zichtbaar waar nieuwe sociale wetgeving in sommige gemeenten toe kan leiden voor wat betreft het sociale aspect van de kringloopwinkels.

LEAN
Doordat sommigen gemeenten om financiële redenen minder mensen voor werk doorverwijzen naar het kringloopcentrum, moet het werk dat daar ligt door minder mensen gedaan worden. En dus deed ook daar het toverwoord efficiency haar intrede en werd bij een van de kringloopwinkels die werd gevolgd een LEAN-adviseur ingehuurd die alles wel even kwam doorlichten.

En wat straalde de zelfvoldaanheid uit zijn hele houding; wat was hij er trots op dat hij dat inefficiënte zooitje veel efficiënter wist te maken. Weg met het eindeloze geknutsel en geploeter om kapotte spullen nog te repareren; spullen moesten zo snel mogelijk vanuit de tas van de aanbieder in de winkel verschijnen. Spullen die tijd zouden vergen om er nog iets goeds van te maken verdwenen in de afvalbak.

Productie draaien daar ging het hem om; de buitenbeentjes die er waren, die vond hij maar niets want die pasten niet in de voor hem heilige modellen. Met veel pijn en moeite wist de bedrijfsleidster voor hen nog een uitzonderingspositie te maken. Je merkte duidelijk aan vrijwel al het personeel dat het plezier, de waardering van het mogen zijn wie ze zijn en het gevoel van veiligheid dat die winkel zo kenmerkte was verdwenen.

Vijf jaar later
Ik ben benieuwd wat er, als er over zeg een jaar of vijf weer een soortgelijke documentaire wordt gemaakt, nog over is van het sociale aspect van de huidige kringloopwinkels. Zijn ze nog steeds dat sociale vangnet, of zijn ze omgevormd tot een veredeld doorschuifluik voor goederen?